Jan Adriaenszn Leeghwater (1575-1650)
Het dorp De Rijp is niet meer dan een gehucht als Jan, kind van het echtpaar Symonszn, in 1575 wordt geboren. Hij is de derde zoon in het gezin van de timmerman. Eerder zagen zijn broers Symon en Adriaen het levenslicht. Zoals gebruikelijk in die tijd kreeg hij de achternaam Adriaenszoon, naar zijn vader.
Jan leerde het vak van timmerman in de werkplaats aan het Westeinde. Omdat hij een fascinatie voor molens had bekwaamde hij zich al snel als molenbouwer. Hij gaf zijn ogen goed de kost, bedacht verbeteringen aan de molens en bouwde uiteindelijk een eigen molen waarmee hij olie uit koolzaad wist te persen.
‘Waterkonste’
Bekendheid kreeg hij overigens niet als molenbouwer, maar hij maakte naam met een truc waardoor hij lange tijd onder water kon blijven. Dat wekte de belangstelling van de prinsen Maurits en Hendrik en leverde hem in 1605 een octrooi op. Een jaar later gaf Leeghwater een demonstratie op de kermis van Amsterdam.
Een van de toeschouwers was de rijke Amsterdamse koopman Dirck van Oss, één van de oprichters van de Verenigde Oost-Indische Compagnie (VOC). Toen die zijn plan om de Beemster droog te malen in daden omzette, vroeg hij Jan Adriaenszn, wiens naam hij zich herinnerde van de ‘waterkonste’, als adviseur, belast met het toezicht op de molenwerken.
Leeghwater
Na de drooglegging van de Beemster was de naam van Jan gevestigd, al werd hij al snel veel bekender onder de naam Leeghwater (‘laag water’). Dirck van Oss betrok hem bij zijn plannen om de Purmer in te polderen en vervolgens werd hij ook adviseur bij het droogleggen van de Wormer en de Bijlmermeer.
Dankzij zijn veelzijdigheid werd Leeghwater ook benaderd voor andere projecten. Zo ontwierp hij voor de Zuiderkerk in Amsterdam een carillon, verving samen met zijn vader de houten sluis van De Rijp door een stenen versie en hij ontwierp een carillon voor de Grote Kerk van De Rijp.
Waterbouwkundige
Maar hij maakte vooral naam als waterbouwkundige. Niet alleen in eigen land, want de roem snelde hem vooruit en al gauw was hij een veel gevraagd adviseur in het buitenland. Hij reisde per koets en boot naar Duitsland, België, Frankrijk, Letland en Engeland en ook werd hij ingehuurd voor projecten in Drenthe en bij het ontzet van Den Bosch.
Hij was betrokken bij de drooglegging van de Heerhugowaard en adviseur in de Schermer, de laatste grote droogmakerijen in Holland boven het IJ. De Rijp was trots op haar beroemde inwoner en toonde dat door Leeghwater te vragen om het Raadhuis te ontwerpen en de tekeningen te maken voor de uitbreiding van de Grote Kerk. In Amsterdam kreeg Leeghwater de vererende opdracht om het carillon van de Westerkerk vorm te geven.
Waterwolf
Het bestrijden van de ‘waterwolf’ - het wassende water - bleef echter zijn grootste passie. Hij kreeg de opdracht om de Starnmeer bij De Rijp droog te malen, maar het droogleggen van de Haarlemmermeer werd Leeghwaters grootste uitdaging. Hij schreef een betoog van 44 pagina’s (het Haerlemmermeer-boeck), waarin hij aangaf dat het droogmaken van het meer zijn grootste wens was. Alle inspanningen van Leeghwater zijn echter vergeefs. Pas tweehonderd jaar later werd de Haarlemmermeer drooggemalen.
In 1650 overleed Leeghwater op 75-jarige leeftijd in Amsterdam. Mogelijk is hij in de Nieuwe Kerk in de hoofdstad begraven, al is het waarschijnlijker dat zijn laatste rustplaats in de Grote Kerk van De Rijp was. Bewijzen daarvoor ontbreken omdat het archief van de kerk tijdens de grote brand van De Rijp in 1654 in as opging. Wat wel bewaard is gebleven is zijn Kleine Chronycke, een boekje waarin hij schrijft over zijn jeugd in Graft en De Rijp.
Land van …..
De naam Leeghwater leeft nog altijd voort in Noord-Holland. Er zijn straten, gebouwen, bruggen, gemalen, evenementen, concerten en andere activiteiten naar hem vernoemd. Het platteland tussen de steden Alkmaar en Purmerend presenteert zich al ruim 25 jaar als het Land van Leeghwater. Dat alles als een hommage aan de man die nadrukkelijk zijn stempel heeft gedrukt op het ontstaan van Noord-Holland zoals we dat, 450 jaar na zijn geboorte, (her)kennen.