Molens en Gemalen
Kruseman van Eltenweg 2
Deze molen was bestemd om de Eendrachtspolder droog te houden. Inwendig is de molen nog grotendeels compleet. De molen is in de jaren 1998-2000 gerestaureerd en draait weer in volle glorie. Voor het al jarenlang ontbrekende scheprad is een nieuwe teruggeplaatst.De molen is nooit bewoond geweest. De kleine molenaarswoning op het erf brandde af in 1932. Na jarenlange stilstand is de Eendrachtsmolen in de jaren 1998-2000 gerestaureerd en draait sindsdien weer in volle glorie.
Bouwperiode/bouwjaar en stijl
1771, ronde bovenruier
Blikvangers, wetenswaardigheden:
Rolstoeltoegankelijk: gedeeltelijk
Hoeverpad 13
Deze poldermolen maalde het water van de Geestmolenpolder van de Egmondermeer via de Hoevervaart op de Schermerboezem. Het scheprad is in 1886 vervangen door een houten vijzel, zoals bij alle molens gebeurde.Het is bijna niet meer voor te stellen dat deze molen vrij in het landschap heeft gestaan. Sinds de jaren 1970 is het omgeven door hoogbouw.
Niet alle molens werden bewoond, ook deze niet. Er staat niet voor niets een prachtige woning aan de overzijde, waarvan u de tuin kunt bezichtigen. Toch was het nuttig voor de molenaar om een slaapplaats in de molen te hebben. Zo kon hij bijvoorbeeld waken bij storm of even rusten bij bemaling in de nacht. Voor dit doel was een kleine stookplaat en bedstee in de molen gebouwd.
Bouwperiode/bouwjaar en stijl
1565, Achtkante Noord-Hollandse binnenkruier.
Blikvangers, wetenswaardigheden:
Clarissenbuurt 4 (Bolwerk)
Op oude kaarten is te zien dat vroeger wel tien molens op de vestingwallen rondom de stad hebben gestaan. Zij stonden op de hoge bolwerken waar zij veel wind konden vangen. Met uitzondering van deze molen zijn ze allemaal uit de binnenstad verdwenen.
Standerd en bovenkruier
De voorloper van de huidige molen van een houten standerdmolen die in 1605 was gebouwd. Het was een kleine vierkante houten molen op een soort voetstuk of standaardje. Net als de huidige molen werd hier koren gemalen. Alle standerdmolens zijn inmiddels uit ons landschap verdwenen. Dit is een zogeheten ronde stenen bovenkruier. Een bovenkruier wil zeggen dat de kap van buitenaf gekruid (gedraaid) wordt. Dit gebeurt met de houten staart, die bediend wordt vanaf de houten omloop halverwege de romp. Deze omloop heet een stelling en daarom noemt men dit ook wel een stellingmolen. Ook molen 't Roode Hert heeft dit model, maar die is van hout.
Bouwperiode/bouwjaar en stijl
1769, Ronde stenen stellingmolen
Blikvangers, wetenswaardigheden:
Cort van der Lindenkade 33
Dit gemaal wordt aangedreven door een dieselmotor en is daarom van grote betekenis in de geschiedenis van de technische ontwikkeling in Nederland.
Even terug in de tijd: na het afbranden van de poldermolen die hier stond, in 1912, besloot het bestuur van de polder 'Het Overdie en de Achtermeer' tot het installeren van een gemaal met dieselmotor. Alhoewel windenergie gratis was, was de opvoercapaciteit in windstille perioden toch een probleem. De stoommachine was voor het opwekken van kleine vermogens eigenlijk niet zo geschikt.
Rond 1900 deed echter de dieselmotor zijn intrede, die juist voor deze toepassing geschikt bleek. Voor dit doel werd het eenvoudige bakstenen gebouwtje neergezet, dat was ontworpen door de bekende Alkmaarse architect Laurens Groen. De bouwstijl heeft raakvlakken met de Amsterdamse School. Het is één van Groens eerste werken in deze stad. De installatie verkeert nog in perfecte staat.
Bouwperiode/bouwjaar en stijl
20ste eeuw
Blikvangers, wetenswaardigheden:
Frieseweg 102
Oliemolen, volmolen, pelmolen, korenmolen
Sinds het begin van de 17de eeuw hebben op deze plek diverse soorten molens elkaar opgevolgd: allereerst stond er een oliemolen. Deze werd verbouwd tot volmolen. Vollen is het pletten van weefsel tot een lap. In 1817 werd de volmolen vervangen door een pelmolen. Toen deze in 1924 afbrandde, kwam in 1925 opnieuw een pelmolen uit de Zaanstreek. Dat was De Witte Klok uit circa 1748. De Witte Klok werd omgebouwd tot de huidige korenmolen. Deze kreeg de naam de naam 't Roode Hert. De houten molen staat op een hoge 'stelling' om veel wind te kunnen vangen.
Het wiekenkruis
In juni 2010 werd de molenaar opgeschrikt door een breuk van een wiek. In 2012 was het wiekenkruis hersteld. Komt u gerust eens binnen om boven om het binnenwerk te bekijken.
Bouwperiode/bouwjaar en stijl
18de eeuw, achtkante stellingmolen
Blikvangers, wetenswaardigheden:
Molenkade 8
Rolstoeltoegankelijk: nee
Oostdijkje 14, De Rijp
De architectuur uit 1874 van dit voormalige stoomgemaal heeft een industrieel karakter. Het is een deels gepleisterd pand, uitgevoerd met rondboogfriezen, pilasters en gietijzeren rondboogvensters. Geprofileerde gietijzeren goot op gemetselde klossen aan de oostgevel. Het gemaal is niet meer in werking, de machine is nog aanwezig. Tegenwoordig is hier galerie Kunst op Kamers gevestigd, dat bekendheid geeft aan Nederlandse kunstenaars die eerder exposeerden in De Rijp.
Bouwperiode/-jaar en stijl:
1874
Blikvangers, wetenswaardigheden:
Noordschermerdijk 1, Oterleek
De Otter is een met riet gedekte korenmolen in Oterleek. Het is een achtkantige houten molen. Al vanaf waarschijnlijk 1633 heeft in Oterleek een korenmolen gestaan. De voorganger van de huidige molen is in 1899 afgebrand. Daarna is het molenaarshuis en de restanten van de molen verkocht en is de huidige molen gebouwd. Tot 1963 is de molen in bedrijf geweest. De molen is tegenwoordig in beheer bij De Raphaelstichting, die de molen en een bakkerswinkel in de naastgelegen schuur runt met behulp van verstandelijke gehandicapten. De molen draait en maalt regelmatig.
Bouwperiode/-jaar en stijl:
1899
Blikvangers en wetenswaardigheden:
Rolstoeltoegankelijk: gedeeltelijk
Noordschermerdijk 13, Rustenburg
Strijkmolen L is één van de oorspronkelijk veertien strijkmolens die tussen 1627 en 1632 in de Schermer werden gebouwd en die tot 1941 de Raaksmaatboezem afmaalden op de Schermerboezem. De oorspronkelijke vier strijkmolens bij Rustenburg werden in 1631 op kosten van de polder Heerhugowaard gebouwd. Dit na herhaalde wateroverlast wegens onvoldoende afwatering van de Raaksmaatboezem op de Schermerboezem. In 1941 kreeg een deel van de Raaksmaatboezem hetzelfde niveau als de Schermerboezem. Strijkmolen H, die in het tracé van de verbrede ringvaart stond, werd toen gesloopt.
In 1838 werd het scheprad vervangen door een vijzel. Het is de bedoeling om de oude waterstaatkundige situatie te herstellen en strijkmolen I weer maalvaardig te maken. Daar wordt momenteel aan gewerkt.
Noordervaart 49, Stompetoren
Poldermolen D werd begin 1635 gebouwd als ondermolen van de dubbele driegang bij Oudorp en is één van de veertien afdelingsmolens die het polderwater in de binnenboezem maalden. Deze molen bemaalde afdeling D (315 hectare). Zodra in 1635, na een jaar malen, de bodem van de Schermer in zicht kwam, werd de molen naar afdeling D verplaatst. De molen heeft dus slechts enkele maanden bij Oudorp gedraaid.
In 1875 is het scheprad vervangen door een vijzel. Totdat elektrisch gemaal Wilhelmina de bemaling in 1929 overnam, was de molen in bedrijf.
Sinds 2006 is de molen weer maalvaardig met een verdiepte achterwaterloop en een langere vijzel. Ook werd de 300 meter lange voorsloot weer open gegraven, zodat de molen weer op de Noordervaart kan uitmalen.
Noordervaart 22, Schermerhorn
Poldermolen O is één van de veertien afdelingsmolens die het polderwater in de binnenboezem maalden. Deze molen bemaalde afdeling O (355 hectare).
Poldermolen O was eerder bovenmolen in de vier molens tellende gang ten westen van De Vuyle Graft bij West-Graftdijk en is in 1635 verplaatst.
Het scheprad is waarschijnlijk in 1883 door een vijzel vervangen.
Totdat elektrisch gemaal Emma in december 1926 de bemaling overnam, was de poldermolen in bedrijf. Bij gebrek aan elektriciteit werd poldermolen O (in combinatie met de molengang aan de Noordervaart bij Schermerhorn) in de Tweede Wereldoorlog tussen 15 november 1944 en eind mei 1945 weer in gebruik genomen.
In 1968-1969 is de molen gerestaureerd. In 1993 werd een stalen tweegangige vijzel geplaatst, die in 2005 is vervangen door een houten driegangige vijzel.
Molendijk 5, Schermerhorn
Het Noorderpolderhuis is een voormalig waterschapshuis oorspronkelijk gebouwd als timmermanswoning. De voordeur heeft nog het rijk versierde bovenlicht met een afbeelding van Sint Michaël met landbouwgereedschap. Het huis werd in 1744 gekocht door het waterschap die een stenen voorhuis bouwde met dakruiter en een Herenkamer. Het complex is tegenwoordig eigendom van het Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier. In de Herenkamer vergaderden de dijkgraaf en heemraden onder het plafond met Latijnse spreuken. De wanden zijn nieuw voorzien van goudleerbehang. De 18e-eeuwse marmeren schouw met rococo snijwerk, de hoekbuffetkast met waterschapsglazen en de mahoniehouten ovale tafel zijn origineel. De Biedermeier stoelen bekleed met paardenhaar zijn later toegevoegd. Naast het huis staat de timmerschuur met daarin nog de oudste kegelbaan van ons land. De opmerkelijke vierkante ‘ballen’ en het oude timmermansgereedschap zijn hier bewaard gebleven.
Bouwperiode/-jaar en stijl
17e/18e eeuw.
Blikvangers, wetenswaardigheden
Molendijk 9, Schermerhorn,
Het museumgemaal Wilhelmina is een van de drie elektrische hoofdgemalen van de Schermer die van 1928 tot en met 1995 de waterhuishouding van de 5000 hectare grote 17e-eeuwse droogmakerij regelde. Het gebouw heeft de bouwstijl van de Amsterdamse School. De twee imposante centrifugaalpompen en een tentoonstelling met foto’s, tekeningen, teksten en een videopresentatie over een dag uit het leven van de machinist, maakt het museumgemaal compleet. Het bijbehorende woonhuis is niet voor publiek toegankelijk.
Bouwperiode/-jaar en stijl
1928, Amsterdamse School.
Blikvangers, wetenswaardigheden
Molendijk 6, Schermerhorn
Bovenmolen E hoort bij de gang van zes molens bij Schermerhorn die in 1636, enkele jaren na het sluiten van de ringdijk, zijn geplaatst. Daarbij werden bestaande molens hergebruikt. Voor Bovenmolen E was dat een bovenmolen uit Oudorp of Rustenburg.
In 1850 werd de molen voorzien van een vijzel, waarbij de driehoog malende schepradgang werd verbouwd tot een tweehoog malende vijzelgang. Door deze verbouwing werden ondermolens A en B overbodig. Ze zijn vervolgens als korenmolen herbouwd in Soest en Arkel.
Totdat in 1929 elektrisch gemaal Wilhelmina de bemaling overnam, was de molen in bedrijf. Bij gebrek aan elektriciteit werd de molengang (in combinatie met poldermolen O) in de Tweede Wereldoorlog tussen 15 november 1944 en eind mei 1945 weer in gebruik genomen.
In 1968-1969 is de molen gerestaureerd, waarbij een nieuwe houten vijzel werd geplaatst. In 1993 werd een stalen tweegangige vijzel aangebracht, die in 2006 weer is vervangen door een houten driegangige vijzel.
Schermerhorn, Noordervaart 2
De Museummolen is één van de elf overgebleven molens in de Schermerpolder en staat in een nog vrijwel onaangetast open polderlandschap. Bijna drie eeuwen, vanaf 1633 tot 1929, is de Schermerpolder met 52 molens droog gehouden. Het bemalingssysteem was hier zo geperfectioneerd, dat de gebruikelijke overgang naar stoombemaling in de 19e eeuw geen voordelen bood. Uiteindelijk is pas in 1929 overgegaan tot elektrische gemalen waardoor de molens hun functie verloren en velen zijn gesloopt. Deze molen is door inzet van vrijwilligers behouden en uitgegroeid tot museum waar het wonen, werken en leven als molenaar centraal staat.
Bouwperiode/- jaar en stijl:
1633 achtkante binnenkruier
Blikvangers, wetenswaardigheden:
Rolstoeltoegankelijk: nee
Noordervaart 4, Schermerhorn,
Ondermolen C werd in 1636 verplaatst naar de huidige locatie. In dat jaar werd ook de dubbele driegang aan de Noordervaart opgericht, met twee molens uit Oudorp of Rustenburg.
Officieel was ondermolen C tot 1850 een middelmolen. In dat jaar werd het scheprad vervangen door een vijzel. Daarbij is de driehoog malende schepradgang verbouwd tot een tweehoog malende vijzelgang. Door deze verbouwing werden ondermolens A en B overbodig. Ze zijn vervolgens als korenmolen herbouwd in Soest en Arkel.
Ondermolen C was in bedrijf tot Pasen 1929, toen elektrisch gemaal Wilhelmina de bemaling overnam. Bij gebrek aan elektriciteit werd de molengang (in combinatie met poldermolen O) in de Tweede Wereldoorlog tussen 15 november 1944 en eind mei 1945 weer in gebruik genomen.
In 1968-1969 is de molen gerestaureerd en werd een nieuwe houten vijzel geplaatst. In 2008 brak er een stuk uit het vijzelwiel. Toen bleek dat het wiel en de vijzel aan vervanging toe waren. En dat is in 2009 gebeurd.